ในหมู่บ้านเล็กๆ แห่งหนึ่ง มีกลุ่มพี่น้อง-“โจทก์” กับ “จำเลยทั้งสอง”-เกิดเป็นลูกของแม่ที่ชื่อ “มุ่ยเตียง” บ้านนี้มีที่ดินผืนงามแปลงหนึ่ง เป็นเหมือนสมบัติตกทอดของตระกูล
วันหนึ่ง “โจทก์” หายออกจากบ้าน ไม่มีใครรู้ข่าวคราว ไม่มีจดหมาย ไม่มีโทรศัพท์ ไม่มีแม้แต่เงา ผ่านไป 5 ปีเต็มอย่างเงียบงัน แม่มุ่ยเตียงจึงไปศาล ขอให้มีคำสั่ง “โจทก์เป็นคนสาบสูญ” ศาลเห็นว่าไม่มีใครรู้แน่ว่าโจทก์อยู่หรือตาย จึงมีคำสั่งให้โจทก์เป็นคนสาบสูญ ซึ่งถือว่าโจทก์ถึงแก่ความตายเมื่อครบกำหนดระยะเวลา 5 ปี ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 62
โดยผลของคำสั่งศาลและข้อเท็จจริง แม่มุ่ยเตียงในฐานะทายาทโดยธรรมจึงได้รับที่ดินที่เคยเป็นชื่อของโจทก์ผืนนั้นทันที ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1602 ทุกอย่างเป็นไปโดยสุจริต ไม่มีใครคิดจะโกงใคร
หลายปีต่อมา โจทก์กลับมาปรากฏตัว! แม้จะมีชีวิตอยู่ แต่ในชั้นกฎหมาย เขายังถูกถือว่า “ถึงแก่ความตาย” เพราะศาลยังไม่ได้เพิกถอนคำสั่งสาบสูญ โจทก์ร้องขอต่อศาล และในที่สุด ศาลก็เพิกถอนคำสั่งให้เป็นคนสาบสูญ ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 63
เมื่อกลับมาได้รับสิทธิตามกฎหมายอีกครั้ง โจทก์จึงเรียกร้องเอาที่ดินกลับคืนจากจำเลยทั้งสอง ที่เป็นผู้จัดการมรดกของแม่ โจทก์ยื่นฟ้องศาล ขอให้เพิกถอนการโอน และให้เปลี่ยนชื่อเจ้าของที่ดินคืนแก่ตนเอง
จำเลยที่ 2 ต่อสู้ว่า แม่มุ่ยเตียงและต่อมาก็ตนเอง ครอบครองที่ดินนี้โดยสุจริตมานาน สมควรได้ครอบครองปรปักษ์ แต่ศาลฎีกาวินิจฉัยว่า ไม่ใช่กรณีครอบครองปรปักษ์ เพราะที่ดินได้มาด้วยเหตุแห่งมรดกตามกฎหมาย ไม่ใช่การครอบครองทรัพย์สินของผู้อื่นโดยปรปักษ์ ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1382
จำเลยที่ 2 ยังอ้างว่า คดีโจทก์ขาดอายุความ เพราะฟ้องเกินเวลาที่กำหนดสำหรับการเรียกทรัพย์คืน (ลาภมิควรได้) ศาลฎีกาเห็นว่า ขณะที่โจทก์กลับมา เขายังไม่มีสถานะบุคคลในทางกฎหมายจนกว่าคำสั่งเพิกถอนการเป็นคนสาบสูญจะมีผล เมื่อศาลเพิ่งถอนคำสั่งให้เป็นคนสาบสูญเมื่อวันที่ 9 มีนาคม 2563 วันนั้นเองโจทก์จึงได้สิทธิและรู้ว่าตนมีสิทธิฟ้องเรียกที่ดินกลับมา การยื่นฟ้องวันที่ 22 มิถุนายน 2563 จึงไม่ขาดอายุความ
ศาลพิพากษาให้โจทก์ชนะคดี ให้คืนที่ดินโดยค่าใช้จ่ายของจำเลยทั้งสอง
ที่มา : คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 4656/2566
ข้อคิดทางกฎหมาย
การสาบสูญ: การเป็นคนสาบสูญตามคำสั่งศาล มีผลในทางกฎหมายเสมือนถึงแก่ความตาย มรดกตกทอดทายาททันที แต่หากคนสาบสูญกลับมา ก็ยังไม่มีสิทธิทางกฎหมายจนกว่าศาลจะมีคำสั่งเพิกถอนคำสั่งให้เป็นคนสาบสูญ
สิทธิเรียกคืนทรัพย์: อายุความนับตั้งแต่วันที่กลับมาเป็นบุคคลโดยสมบูรณ์ (วันที่ศาลเพิกถอนคำสั่งให้เป็นคนสาบสูญ)
การครอบครองปรปักษ์: ใช้ได้เฉพาะทรัพย์ของผู้อื่น ไม่ใช่กับทรัพย์ที่ได้มาโดยเหตุแห่งมรดกตามกฎหมาย
